Maagd en kind in pelgrimskleren – Virgen Peregrina van Leiva

Tijdens mijn fietscamino in Spanje raak ik gefascineerd door een afbeelding van een lopende Maagd Maria en haar kind.

Na Santo Domingo de la Calzada wijkt onze fietsroute af van de huidige Camino Francés. Clemens Sweerman stuurt ons in zijn St. Jacobs fietsroute (deel 3) van hieruit niet over de drukke N130, maar over een rustiger weg richting Herramélluri. Verderop schrijft hij: ‘In Leiva bevindt zich de Ermita del Virgen Peregrina met een prachtig beeldje.’ Voor ons alle reden om in Leiva op zoek te gaan naar deze hermitage. Die treffen we inderdaad aan, met daarnaast een kruis zonder corpus uit de zestiende eeuw. Maar het kerkje is dicht, dus is er ook geen beeld te zien. Wel een informatieplaat met een onduidelijke foto van de Virgin Peregrina erop. Omdat ze lopend wordt afgebeeld, wekt dat onze nieuwsgierigheid. Doorgaans is de Virgen Peregrina namelijk te zien als de maagd Maria met het kleine kind in haar armen.

Ermita del Virgen Peregrina in Leiva
Foto: Juanma232

Beeld van de Virgen Peregrina en El Niño

De Virgen wordt in een wandelende houding afgebeeld, met in haar linkerhand de pelgrimsstaf, terwijl ze de rechterhand naar het kind uitsteekt. Ze draagt een blauwwitte tuniek, met bloemmotieven en contouren van steen, met wijde mouwen en groene binnenvoering. Op de schouders draagt ze een cape met schelpen en op haar hoofd een breedgerande pelgrimshoed, ook versierd met schelpen. Om haar taille hangt een kalebas en een tasje. Ze heeft kristallen ogen, oorbellen en ze draagt zwarte schoenen.

El Niño, het kind, is ongeveer 12 jaar oud en staat ook in loophouding. Zijn tuniek is blauw met bloemenprints en versieringen in gouden tinten. Hij draagt een kleinere staf in zijn rechterhand en met de linkerhand reikt hij naar de hand van zijn moeder. De binnenkant van de cape imiteert een hermelijnhuid. De hoed is in vorm en decoratie praktisch dezelfde als die van de maagd. Het kind heeft glazen ogen en de schoenen zijn ook in het zwart. Hij draagt de kalebas en het tasje beide in dezelfde vorm, maar kleiner van formaat, ook om zijn middel.

Deze uitbeelding in rococostijl stamt uit de achttiende eeuw (rond 1765) en is van Franse oorsprong. Het is een houten beeldengroep met de maagd van ongeveer 90 centimeter hoog en ernaast het kind van ongeveer 50 centimeter op een bijbehorende basis. Het is niet onwaarschijnlijk dat deze uitbeelding een eerdere heeft vervangen, omdat deze verbonden is met de eerste pelgrimages naar Santiago uit de late middeleeuwen.

Beeld van de Virgen Peregrina met kind
Foto: Paya Logroño

Leiva aan de camino

De toenmalige pelgrimsroute naar Santiago verklaart het ontstaan van de specifieke verering van Maria op deze plek. De barokke achttiende-eeuwse hermitage ligt vlak naast de Romeinse weg in Leiva, zo’n 10 kilometer ten noordwesten van Santo Domingo de la Calzada. Deze Romeinse weg, de Via Augusta, werd rond het begin van onze jaartelling door keizer Augustus aangelegd. De camino naar Santiago volgde aanvankelijk deze route vanuit Nájera tussen Hormilla en Hormilleja door in de richting van Villalobar, Herramélluri en Leiva en verder door Cerezo de Río Tirón richting Burgos.

Aan het begin van de elfde eeuw werd deze route door La Rioja door Sancho III el Mayor bij het verzwakken van het kalifaat van Córdoba naar het zuiden verlegd en aan het einde van die eeuw werd die, onder koning Alfonso VI, tot wat we vandaag kennen als de Camino Francés.

Leiva heeft naast de hermitage een gotische kerk en kasteel uit de vijftiende eeuw met drie achthoekige en een tienhoekige toren. Blijkbaar heeft men in de achttiende eeuw de oude traditie uit de tijd van de pelgrimsroute weer opgenomen, gezien de leeftijd van het beeld, dat nu in de parochiekerk wordt bewaard. In onze tijd komen de bewoners uit de omliggende dorpen eind augustus naar deze beeldengroep in Leiva met ruim tweehonderd inwoners.

Ballade

De ballade over de Virgen Peregrina van Leiva gaat over een vrouw en haar zoon, die gekleed als pelgrims in de avondschemering over de Romeinse weg richting Leiva met haar kasteel wandelen. Dan ziet het vermoeide en bruingebrande kind tot zijn opluchting in de verte een herberg. Ze besluiten er de nacht door te brengen. Daar treffen ze de herbergierster volop in tranen aan. Op hun vraag naar het waarom, vertelt zij dat haar lieve kind zojuist is gestorven. Jezus en de Maagd wisselen een blik van medelijden uit. Als de jonge pelgrim het lijkje van het kind ziet, vraagt hij aan de herbergierster of zij de maagd niet wil aanroepen. De goede vrouw antwoordt dan dat zij haar zoon op een ochtend heeft toegewijd aan de Koningin van de hemel en haar al heel vaak heeft aangeroepen. Kijk maar naar de vele bloemen en lichtjes, die er staan voor de afbeelding van Maria Onbevlekte Ontvangenis. En dan wordt verteld dat de herbergierster altijd vroom is geweest. Haar wordt aangekondigd dat zij nu uit de hemel daarvoor dank ontvangt. Tevens wordt haar gevraagd aan alle mensen van Leiva te vertellen dat de Maagd en het kind in pelgrimskleren voorbij zijn gekomen. Enkele ogenblikken later komt haar dode kind weer tot leven en wijst het op de maagd en het kind, die op de weg in de verte verdwijnen.

Verering van de Maagd

Deze ballade bestaat uit 148 dichtregels over de vrouw en het kind in pelgrimskledij, zoals in de ballade duidelijk omschreven: ‘Con las conchas y sombrero zurrón y una calabaza iban la madre y el hijo por la calzada romana’ (Met schelpen en hoed, knapzak en een kalebas lopen de moeder en de zoon over de Romeinse weg).

Naast een tamelijk algemeen en clichématig beschrijvend deel over de nadering en aankomst van de heilige pelgrims in Leiva vertelt de ballade over het wonder dat op voorspraak van Maria gebeurt. In het tweede deel van de tekst is er een bijna doorlopende dialoog tussen de vrouw, het kind en de herbergierster, wat het dramatisch karakter versterkt. De toehoorder is dan volledig meegenomen in het verhaal en beleeft de kracht van Maria om een wederopstanding te laten bewerkstelligen. Dat is wat de ballade wil bereiken: de verering van de Maagd als middelares tussen God en de mens stimuleren. In de middeleeuwen werd deze verering van de Maagd Maria speciaal door de kerk bevorderd. Daarmee probeerde zij de riten en devoties, die in het oude Europa op veel plaatsen nog dagelijks werden verleend aan heidense vrouwelijke godheden zoals de godin Diana, te ondermijnen.

Wonderen van de Maagd Maria

Die verering van de Maagd heeft vooral vorm gekregen in verzamelingen met wonderen van de Maagd. Dat doet vermoeden dat er een tekst in het Latijn van onbekende datum moet hebben bestaan, die als gezamenlijke bron dienst heeft gedaan. Onder andere Gonzalo de Berceo, een seculiere geestelijke, die behoorde tot de kring van het nabijgelegen klooster van San Millán, heeft in zijn hoofdwerk Miliagros de Nuestra Señora de Gonzalo de Berceo tussen ongeveer 1246 en 1252 vijfentwintig wonderen van de Maagd Maria in het Catalaans en de Gallische taal bij elkaar gebracht. Die verhalen kwamen overal in het continent naar boven, steeds met dezelfde opzet en argumenten. Het in de jaren zestig van de vorige eeuw in Kopenhagen gevonden manuscript, waarvan de meest bekende verhalen overeenkomen met verhalen afkomstig uit het hoofdwerk van Gonzalo de Berceo, mag daar een bewijs van zijn.

Moraal

Al die wonderverhalen volgen eenzelfde structuur: een persoon gewijd aan de Maagd is in gevaar of maakt een geestelijke crisis door en wordt daaruit gered dankzij een Mariawonder. Dat gebeurt juist en vooral mensen die een grote toewijding voor de Maagd voelen. De meeste van deze personages behoren tot dezelfde sociale klasse als het publiek dat van de wonderen hoort. Aan het einde van elk verhaal verschijnt dan een moraal of een lering om de luisteraar de voordelen van een toegewijd iemand aan de Maagd te laten begrijpen. Soms is er sprake van lokale wonderen, gekoppeld aan een groot bedevaartcentrum (Rocamadour, Chartres, enzovoort), dan weer gaat het om algemene wonderen.

(dit artikel van mijn hand is ook gepubliceerd in “Jacobsstaf” nr. 123 van september 2019, een uitgave van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob)

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.