Muren die mensen scheiden

Deze week ben ik op zondag 9 november twee keer geconfronteerd met een muur, die ik liever niet zou willen zien. Een keer in een tentoonstelling en een keer via een herdenking.

Op deze dag herdachten we, dat 25 jaar geleden, op 9 november 1989, de Berlijnse Muur is gevallen. Maandenlange demonstraties in meerdere steden in de DDR maakten het klimaat rijp voor een geweldloze doorbraak en leidden tot de val van deze muur.

Sinds in augustus 1961 het begin was gemaakt met de bouw van deze kunstmatige scheiding tussen oost en west waren er meer dan honderd mensen niet levend overheen gekomen. Alleen via de S-baan of via een chequepoint kon je van oost naar west, en dan ook nog pas na een grondige inspectie van je papieren.

Berlijnse Muur - 1970

Zo ben ik in januari 1970 tijdens een strenge winterperiode een week in Berlijn geweest en heb ik kunnen zien en ervaren wat zo’n muur betekent. Het maakt een scheiding tussen mij en jou, wij en zij. Meestal wordt zo’n muur opgetrokken omdat men de ander vreest of wil buitensluiten. Of zijn eigen straat schoon wil houden of de vreemdeling niet wil toelaten of de vluchteling niet wil helpen. Het is een geweldig middel om het vijanddenken aan te wakkeren en de eigen overtuiging te versterken en de eigen positie te handhaven. Altijd gaat dit ten koste van eigen mensen en zijn de rechten van de mens in het geding.

Je zou wensen dat zulke barricades tussen mensen en volkeren tot het verleden behoren, maar de werkelijkheid van alledag is anders. Kijk naar de ‘muur’ tussen Mexico en de Verenigde Staten om de werkzoekenden uit zuidelijkere landen te weren. Of die denkbeeldige muur in het grensland Oekraïne die verhindert dat oost en west politiek samenwerken. Of de weigering van de Europese landen om adequate opvang en opname van de honderden vluchtelingen uit Afrika te regelen. Of de muur die Israël in Jeruzalem heeft opgetrokken om de mensen uit de bezette Palestijnse gebieden te weren uit hun land.

Die laatste muur in Jeruzalem, de zogenaamde veiligheidsmuur of apartheidsmuur, kwam ik op deze zondag tegen in de tentoonstelling van Marlène Dumas in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Dumas heeft een ongelooflijk aantal beelden van mensen verzameld, echter wel steeds met een verhaal. Zij is, zoals ze zelf zegt, geen schilder van mensen, maar van beelden. Daarbij is zij politiek betrokken in haar beelden. En heeft zij aandacht voor de zwakke in de samenleving en schuwt ze de kritiek op misstanden niet.

Marlene Dumas - The Wall

Zo ook in haar schilderij met als titel “The Wall”. Tijdens de rondgang was het voor mij een van de vele beelden, die ze heeft gemaakt. Maar ik had in eerste instantie niet goed gekeken. Toen we vanaf het einde van de tentoonstelling nog eens rustig door de zalen terugliepen, werd ik pas echt geraakt door dit schilderij. Tot mijn verbazing stonden hier geen Joden voor de Klaagmuur te bidden, zoals ik eerst had gedacht. Nee, de muur waarvoor zij staan te bidden is de muur die de staat Israël heeft opgetrokken, om het land te beschermen tegen de Palestijnen. Met dat gegeven krijgt dit beeld een politiek-religieuze lading, die tot denken aanzet. Hier brengt geloof geen verbinding met andere mensen en het leven, maar zet het juist aan tot verdeeldheid, ruzie en oorlog. Er zal nog veel energie nodig zijn om zo’n muur neer te kunnen halen en scheidslijnen op te heffen.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.