Maak van je terugkeer tegelijk een ommekeer

Als je milieuvriendelijk en energieneutraal met je fiets of te voet naar Santiago bent gegaan, kom je dan daarna met het vliegtuig terug naar huis?

Je kunt tegenwoordig geen krant, tijdschrift, advertentie of bedrijfsplan opslaan of je tv aanzetten, of er wordt geschreven en gepraat over duurzaamheid of aantasting van het milieu. Houtbedrijven vernietigen systematisch grote delen van het Amazonewoud en verjagen de lokale bewoners van hun grondgebied. Het noordpoolijs smelt en op de ontdooide permafrost in Siberië breken veenbranden uit. Afrika dreigt steeds meer uit te drogen en woestijn te worden. In Kaapstad (Zuid-Afrika) is in 2018 een watertekort en roepen de autoriteiten de inwoners op om niet langer dan twee minuten te douchen. De CO2-uitstoot neemt wereldwijd toe. In ons land legt de rechter de samenleving een bouwstop op, omdat we te maken krijgen met een te hoge toename van stikstof.

Ook voor toekomstige generaties

In gesprek met een herder – Foto: José Naalden

In 1972 bracht de Club van Rome het rapport De grenzen aan de groei uit. Daarin werd een verband gelegd tussen economische groei en de gevolgen hiervan voor het milieu. In navolging hiervan omschreef de Wereldcommissie voor Milieu en Ontwikkeling (commissie-Brundtland) van de Verenigde Naties in 1987 duurzaamheid als ‘een ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen’.
In een duurzame wereld zijn mens (people), milieu (planet) en economie (profit) met elkaar in evenwicht en wordt de aarde niet uitgeput. Als deze drie P’s niet in harmonie zijn, lijden de elementen hieronder. Als winst te veel nadruk krijgt, worden mens en milieu hiervan de dupe. Kledingwinkels bijvoorbeeld verkopen vaak heel goedkope kleding. Dat betekent ook dat de mensen die deze kleding gemaakt hebben onder erbarmelijke omstandigheden moeten werken en weinig betaald krijgen.

Ecologische voetafdruk

Waartoe wereldwijd het gedrag van mensen in de laatste eeuwen heeft geleid weten we intussen maar al te goed. Om de ontwikkeling te volgen is er een geschikte methode gevonden in de ecologische voetafdruk. Deze biedt ieder persoon de mogelijkheid te berekenen wat hij gebruikt van de aarde. De gemiddelde voetafdruk wordt bepaald door het aantal mensen op de wereld en wat deze nodig hebben om van te leven. Uitgangspunt is de ideale situatie dat de aarde voldoende opbrengt om iedereen in leven te houden. Aan de hand van deze gegevens stelt het Global Footprint Network vast op welk moment in het jaar mensen wereldwijd al meer voedsel en natuurlijke hulpbronnen hebben verbruikt dan de aarde in twaalf maanden kan voortbrengen. Dit jaar was dat moment op maandag 29 juli. Toen was het Earth Overshoot Day (Overschrijdingsdag). Voor de rest van het jaar teren we op de reserves van de planeet. Dat betekent dat we wereldwijd dit jaar 1,75 aarde verbruiken. Daardoor gaat de biodiversiteit achteruit en neemt de ontbossing, bodemerosie en CO2 in de atmosfeer toe. Daarmee wordt de leefbaarheid van de aarde onderuitgehaald. Dat omslagpunt valt steeds vroeger: tussen de eerste meting in 1970 en nu schoof de dag op van 29 december naar 29 juli.

Bron: Global Footprint Network

Omdat het ene land minder zuinig omspringt met wat de aarde biedt dan het andere, ligt de datum van Overshoot Day voor ieder land anders. In Indonesië valt Overschrijdingsdag dit jaar pas op 18 december, bijna op het eind van het jaar. Nederland overschreed al op 4 mei de grens. Als iedereen op aarde zou leven zoals een Nederlander, zouden we volgens het Global Footprint Network 2,9 aarde per jaar verbruiken. We verbruiken immers veel energie en hebben allemaal een auto, laptop, koelkast en telefoon. Toch is er een klein lichtpuntje: sinds 2008 boeken Nederlanders wel vooruitgang. Toen was ons jaarlijks verbruik nog gelijk aan 4,11 aarde. We worden dus efficiënter met onze energie en eten minder vlees. Maar dat zijn nog maar kleine stapjes.
We krijgen vragen over onze leefgewoontes gesteld, die we vaak niet (willen) zien. We vinden het vanzelfsprekend dat we eerst goed voor onszelf moeten zorgen. Pas daarna denken we aan anderen en de wereld, als we daar nog aan toekomen. Blijf je meedoen aan op winst gerichte activiteiten of probeer je je te laten leiden door respect voor milieu en medemens? Koop je vanzelfsprekend regelmatig nieuwe kleren om de mode bij te blijven of let je bij aankoop op de faire en mensvriendelijke productie ervan? Zo kun je bijvoorbeeld je afval scheiden, apparaten niet op stand-by laten staan, je douchetijd inkorten, minder vliegen, groene energie gebruiken, de lichten niet langer aan laten dan nodig is en nog veel meer. Kun je jouw voetafdruk verkleinen of blijf je op (te) grote voet leven? Wil je mede de aarde leefbaar houden en in goede staat overdragen aan onze kinderen en kleinkinderen?

Vlagvertoon als richtingwijzer?

In 1997 kreeg ik in een Noord-Brabants dorp een nieuwe baan in het pastoraat. De plaatselijke markt was omgeven door een hele reeks terrasjes, een bankgebouw en een kerk. Boven op het bankgebouw wapperden twee vlaggen: een met een wandelende persoon op een grote euromunt en een vlag met daarop in grote koeienletters EURO. Het bankgebouw leek met deze vlaggen aan te geven dat het gaat om geld. Dat beeld bracht mij tot de vraag: waardoor laten we ons in ons dagelijks leven leiden? Gaan we bij het antwoord op die vraag uit van de beschermwaardigheid van de aarde, de naasten en volgende generaties, zoals onder andere de Bijbel ons leert? Of laten we ons leiden door eigen gewin, waartoe we dagelijks worden aangespoord?
In de eeuwenlange strijd om macht vanuit de westerse samenleving is er veel lelijks gebeurd, niet in het minste met ondersteuning vanuit een gelovige achtergrond. Zo zijn we in de geschiedenis geconfronteerd met ongegeneerde vervolging van Joden, met kolonialisme en slavernij, met misbruik van vrouwen. Sinds midden vorige eeuw komt daar een groeiend klimaatprobleem bij, dat de gemoederen steeds meer gaat bezighouden.

Ontmoetingen onderweg

God zag dat het goed was

Kijken we naar het scheppingsverhaal in de Bijbel, dan worden we getroffen door de zin: ‘God zag dat het goed was’. Dit gedicht met die steeds herhaalde strofe maakt duidelijk dat de mensen geen eigenaar van de door God gegeven aarde zijn. Zij mogen de aarde gebruiken, maar er niet zomaar mee doen wat ze willen. De opdracht om ‘de aarde te beheren’, er met respect mee om te gaan en erover te waken, hebben we veranderd ‘in de aarde beheersen’, deze naar eigen hand zetten.
Deze opvatting over beheren hoor ik ook in de tekst van het Indiaanse opperhoofd Seattle. Daarin zegt hij: ‘… Hoe kan je de lucht, de warmte van het land kopen of verkopen? … Als wij de prikkeling van de lucht en het kabbelen van het water niet kunnen bezitten, hoe kunt u het van ons kopen? Elk stuk van dit land is heilig voor mijn volk. … Wij zijn een deel van de aarde en de aarde is een deel van ons…’ In die tekst herkennen we ook de visie en leefwijze van de Aboriginals en volkeren van Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, die voor de komst van vreemde westerse machthebbers in harmonie met hun omgeving leefden.

Toekomst verandert door jouw keuze

Ik kan me niet voorstellen dat er pelgrims zijn die, te voet of per fiets op weg naar welk pelgrimsoord dan ook, zich gedragen alsof zij het land bezitten. Eerder zullen zij onder de indruk zijn van het landschap waarin ze zich voortbewegen en genieten van de gastvrijheid van de mensen die zij ontmoeten.

Sint Franciscus preekt tot de vogels (Giotto, 13e eeuw)

Zelf denk ik nog vaak terug aan die rustige voorjaarsmorgen in Midden-Frankrijk op weg naar Santiago. Met weinig wind is het rustig fietsweer. Ik geniet van een aangename temperatuur, hoor de vogels fluiten dat het een lust is en in een naburige wei de schapen blaten. Langs de weg lijken de krekels mij als een enthousiast publiek toe te tjirpen. Even verderop stap ik van mijn fiets om de indrukwekkende bloemenpracht langs de weg met mijn fototoestel vast te leggen. Ik ben in een vredig hier en nu. En voel me als Franciscus die in het Zonnelied de schepping bezingt in termen van broeder en zuster.
Welke keus maak jij? Zou je na al die mooie en positieve ervaringen tijdens je wandeling of fietstocht naar Santiago deze ervaringen in één keer weer te grabbel gooien, als het om je thuisreis gaat? Wat houd je dan vast van die ervaringen? Welke overweging zou je kunnen maken om van je terugkeer tegelijk een ommekeer te maken?

(dit artikel van mijn hand is ook gepubliceerd in “Jacobsstaf” nr. 124 van december 2019, een uitgave van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob)

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.