De vier kardinale deugden

De vier kardinale deugden op de San Fructuoso in Santiago de Compostela

Jacobsstaf

“… daarnaast de kerk van San Fructuoso met zijn zwaaiende barokbeelden op de dakrand …” is het enige, dat Cees Nooteboom over deze kerk vermeldt in zijn ‘De omweg naar Santiago’.

Die zwaaiende beelden – en ook niet meer – waren te zien op de omslag van ‘Jacobsstaf’-100. Al snel kwam ik er achter, dat het hier om een kerk ging, de kerk van ‘Las Angustias de Abajo’ of de ‘San Fructuoso’ uit de 18e eeuw. Maar toen ik begon te zoeken naar heiligen en hun eventuele voorwerpen, bleek de helft van de apostelen wel eens met een zwaard afgebeeld te worden. Een doodlopende weg dus.

Door mijn vrouw kwam ik op een ander spoor, toen we foto’s vonden die de beelden in daglicht weergeven. Toen bleek, dat het om uitbeeldingen van deugden gaat. En inderdaad: Op de voorgevel van dit barokke kerkgebouw staan verbeeldingen van de vier kardinale (scharnier-) deugden: Moed, voorzichtigheid, gerechtigheid en matigheid. Traditioneel worden zij ook wel eens met een kwinkslag verbonden met het Spaanse ‘baraja’, een kaartspel, waarvan de vier soorten staan voor de vier sociale klassen van de middeleeuwen. Munten of ruiten staan voor de handelaren, eikels of klaveren voor de boeren, bekers of harten voor de kerk en zwaarden of schoppen voor de krijgsmacht. Als je vluchtig naar deze beelden kijkt, is voor deze verbinding wel iets te zeggen.

Nu terug naar de deugden zelf. In de voorbije eeuw zijn wij niet opgevoed met deugden, maar met voorschriften waaraan we ons te houden hadden. Bij deugden ligt de klemtoon niet op volgzaamheid, maar op de positieve eigenschappen, waarover een bepaald persoon beschikt. Plato en Aristoteles hebben als eersten over deugden gesproken. Aristoteles stelde vast, dat deugden te maken hebben met zelfontplooiing en dat ze helpen om als mens te worden wie je zijn kunt, een mens uit één stuk, gelukkig en in balans.

Deze vier kardinale deugden worden ook genoemd in het Oude Testament (Psalm 85,11): “Trouw en waarheid omhelzen elkaar, recht en vrede begroeten elkaar met een kus”. Kerkvaders en na hen Thomas van Aquino voegden aan deze vier de drie goddelijke (christelijke) deugden toe: ‘geloof’, ‘hoop’ en ‘liefde’ (1 Korintiërs 13,13). Traditioneel worden tegenover deze zeven deugden de zeven hoofdzonden geplaatst (hoogmoed, hebzucht, onkuisheid, jaloezie, gulzigheid, woede, traagheid).

Zoals men op muren en in ramen van kerken en kapellen fragmenten uit bijbel en heiligenlevens laat zien, zoekt men ook naar uitbeelding van de deugden. Daarvan zijn talloze variaties. Op deze kerk staan er vier:

  • Fortitudo – Moed – Vasthoudendheid (met een zuil, die herinnert aan het afbreken van de tempel door Samson);
  • Prudentia –Voorzichtigheid – Wijsheid (met als attribuut een slang en als teken van zelfkennis een spiegel);
  • Iustitia – Gerechtigheid – Rechtvaardigheid (met zwaard en hier nog zonder blinddoek) en
  • Temperantia – Matigheid – Zelfbeheersing (met beker en kruik, om – indien nodig – water bij de wijn te doen).

Deze deugden kunnen elke pelgrim tijdens en na zijn bedevaart naar Sint Jacob helpen om een mens uit één stuk te worden.

(dit artikel van mijn hand is ook gepubliceerd in “Jacobsstaf” nr. 101 van februari 2014, een uitgave van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob)

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.